ناباروری و نازایی (Infertility)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

ناباروری به ناتوانی در بارداری پس از 12 ماه رابطه جنسی منظم و بدون جلوگیری گفته می‌شود. اگر سن زن بالای 35 سال باشد، این زمان به 6 ماه کاهش می‌یابد. این مشکل در حدود 10 تا 15 درصد از زوج‌ها دیده می‌شود و می‌تواند ریشه در عوامل زنانه، مردانه، یا ترکیبی از هر دو داشته باشد. گاهی نیز علت مشخصی یافت نمی‌شود که به آن ناباروری بدون علت (unexplained infertility)  می‌گویند.

انواع ناباروری

• ناباروری اولیه: زوج هرگز بارداری موفقی نداشته‌اند.
• ناباروری ثانویه: زوج در گذشته بارداری موفق داشته‌اند، اما اکنون قادر به تکرار آن نیستند.

دلایل ناباروری

در زنان:

• اختلالات تخمک‌گذاری: مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، کم‌کاری تیروئید، یا پرولاکتین بالا
• مشکلات لوله‌های فالوپ: ناشی از عفونت‌ها، جراحی، یا آندومتریوز
• اختلالات رحم: مانند فیبروم، پولیپ یا ناهنجاری‌های مادرزادی
• افزایش سن: کیفیت و کمیت تخمک‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد.

در مردان:

• کاهش تعداد یا کیفیت اسپرم‌ها: به دلایل ژنتیکی، هورمونی یا عفونت‌ها
• واریکوسل: گشاد شدگی سیاهرگ‌های بیضه که می‌تواند دمای بیضه را افزایش دهد و تولید اسپرم را مختل کند.
• انسداد مسیر انتقال اسپرم: مانند انسداد لوله‌های منی‌بر
• اختلالات جنسی: مانند عدم انزال یا اختلال نعوظ

بررسی‌ها و روش‌های تشخیص

ارزیابی ناباروری باید برای هر دو زوج انجام شود و شامل موارد زیر است:

در زنان:

• سونوگرافی واژینال: برای بررسی تخمدان و رحم
• آزمایشات هورمونی: شامل FSH، LH، پرولاکتین، TSH و  AMH
• هیستروسالپنگوگرافی(HSG): تصویربرداری از لوله‌های رحم برای بررسی انسداد
• لاپاراسکوپی: در موارد مشکوک به آندومتریوز یا چسبندگی‌ها

در مردان:

• آنالیز مایع منی (Semen Analysis): بررسی تعداد، تحرک و شکل اسپرم‌ها
• آزمایشات هورمونی: شامل تستوسترون،FSH  و  LH
• بررسی ژنتیکی: در صورت وجود آزواسپرم (عدم وجود اسپرم)

نوع نمونه

• خون محیطی: برای بررسی‌های هورمونی و ژنتیکی هر دو زوج
• مایع منی: برای آنالیز اسپرم
• نمونه تخمک یا بافت بیضه: در شرایط خاص و درمانی
• سونوگرافی و تصویربرداری پزشکی نیز به‌عنوان ابزار تشخیصی غیراز نمونه‌برداری استفاده می‌شود.

مقدار نمونه

• خون محیطی: 3 تا 5 میلی لیتر
• مایع منی: حداقل 1 تا 2 میلی‌لیتر، پس از 2 تا 7 روز پرهیز جنسی
• نمونه بیوپسی بیضه یا تخمدان: توسط متخصص در شرایط استریل گرفته می‌شود.

شرایط نگهداری نمونه

• خون محیطی: در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد، ارسال در کمتر از ۷۲ ساعت

• مایع منی: در ظرف استریل در دمای اتاق، باید ظرف یک ساعت به آزمایشگاه برسد.
• نمونه‌های بافتی: در محیط‌های کشت یا فریز شده، بسته به آزمایش مورد نظر
• هورمون‌ها: در برخی موارد نیاز به فریز در دمای -20 درجه دارند.

مدت زمان جوابدهی

• آزمایش‌های هورمونی: 2 تا 5 روز کاری
• تحلیل مایع منی: 1 تا 2 روز
• تست های ژنتیک: 4 تا 6 هفته
• نتایج تصویربرداری یا لاپاراسکوپی: بسته به شرایط 1 تا چند روز

منابع علمی

1. Zegers-Hochschild, F., et al. (2017). “International Committee for Monitoring Assisted Reproductive Technology (ICMART) and the World Health Organization (WHO) revised glossary on ART terminology.” Fertility and Sterility, 108(3), 393-406.
2. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. (2021). “Diagnostic evaluation of the infertile female: a committee opinion.” Fertility and Sterility, 116(5), 1256-1265.
3. Thonneau, P., & Spira, A. (1991). “Prevalence of infertility: international data and problems of measurement.” Human Reproduction, 6(9), 1280–1283.
4. Male Infertility Best Practice Policy Committee of the American Urological Association. (2006). “Report on evaluation of the azoospermic male.” Fertility and Sterility, 86(5 Suppl), S210–S215.
5. Fainberg, J., & Kashanian, J. A. (2019). “Recent advances in understanding and managing male infertility.” F1000Research, 8, F1000 Faculty Rev-670.