سندروم آنجلمن (Angelman Syndrome)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

سندروم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی نادر است که با تأخیر شدید در رشد، اختلال در گفتار، مشکلات تعادل و حرکت، و رفتارهای شاد و خنده‌رو همراه است. این سندروم در ابتدا در سال 1965 توسط پزشک انگلیسی «هری آنجلمن» توصیف شد و به افتخار او نام‌گذاری شده است. این بیماری تقریباً در ۱ نفر از هر ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ تولد رخ می‌دهد.

سندروم آنجلمن معمولاً به دلیل نقص در بیان ژن UBE3A در کروموزوم 15 در ناحیه 15q11-q13 ایجاد می‌شود. این ژن در مغز عمدتاً فقط از نسخه مادری فعال است و نسخه پدری خاموش می‌ماند. هرگونه اختلال در نسخه مادری مانند:

• حذف کروموزومی مادری  (deletion)
• موتاسیون (جهش) در ژن UBE3A
• عدم دریافت ژن مادری به دلیل پدیده‌ای به نام دایزومی تک‌والدی  (Uniparental disomy)
• اختلال در مرکز کنترل ایمپرینتینگ (IC)

می‌تواند منجر به بروز سندروم آنجلمن شود.

علایم و نشانه‌های بالینی

ویژگی‌های بالینی سندروم آنجلمن به‌تدریج در سال اول زندگی ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• تأخیر شدید در تکامل روانی و حرکتی
• عدم گفتار یا گفتار بسیار محدود
• حرکات نامتناسب و آتاکسیک (مشکل در تعادل و هماهنگی عضلات)
• رفتار شاد، خنده‌های مکرر، تحریک‌پذیری، و علاقه به آب
• تشنج (در بیش از 80% بیماران)
• مشکلات خواب، بیش‌فعالی و بی‌قراری
• ویژگی‌های چهره‌ای خاص مانند دهان باز، زبان بیرون‌زده، لبخندهای مکرر

روش‌های تشخیص

تشخیص سندروم آنجلمن معمولاً بر اساس علایم بالینی و سپس تست‌های ژنتیکی انجام می‌شود:

• مطالعه متیلاسیون DNA (MS-PCR): بررسی متیلاسیون در ناحیه 15q11-q13 رای تشخیص حذف، ایمپرینتینگ یا دایزومی تک‌والدی.
• تست Array-CGH: برای شناسایی حذف کروموزومی
• توالی‌یابی ژن UBE3A: برای یافتن جهش در صورت منفی بودن تست‌های قبلی
• آزمایش‌های الکتروانسفالوگرافی (EEG): برای بررسی الگوی خاص امواج مغزی که در این سندروم دیده می‌شود.
• تصویربرداری مغزی (MRI): معمولاً طبیعی است اما در مواردی ناهنجاری‌های خفیف مشاهده می‌شود.

نوع نمونه

• خون محیطی
• مایع آمنیوتیک یا CVS برای تشخیص پیش از تولد

مقدار نمونه

• خون محیطی: ۳ تا ۵ میلی‌لیتر
• مایع آمنیوتیک: 20 میلی‌لیتر

شرایط نگهداری نمونه

• خون محیطی: ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد تا ۷۲ ساعت
• مایع آمنیوتیک: دمای ۲۰ تا ۲۳ درجه و ارسال سریع

مدت زمان جوابدهی

• تست متیلاسیون DNA: حدود ۱۰ تا ۱۴ روز کاری
• تست Array-CGH: حدود 4 تا 6 هفته
• توالی‌یابی ژن UBE3A: ۴ تا ۶ هفته
• تشخیص پیش از تولد: حدود 4 تا 6 هفته

منابع علمی

1. Williams, C. A., et al. (2006). “Angelman syndrome: consensus for diagnostic criteria.” American Journal of Medical Genetics Part A, 140A(5), 413–418.
2. Margolis, S. S., et al. (2015). “UBE3A, a gene implicated in Angelman syndrome, regulates synapse development and maintenance.” Nature Neuroscience, 18(5), 683–689.
3. Dagli, A. I., et al. (2012). “Angelman syndrome.” GeneReviews® [Internet]. University of Washington, Seattle.
4. Lossie, A. C., et al. (2001). “Distinct phenotypes distinguish the molecular classes of Angelman syndrome.” Journal of Medical Genetics, 38(12), 834–845.
5. Tan, W. H., et al. (2011). “Angelman syndrome: mutations influence features in early childhood.” American Journal of Medical Genetics Part A, 155(1), 81–90.