بیماری هموفیلی (Hemophilia)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

هموفیلی یک بیماری ارثی و نادر خونریزی‌دهنده است که در آن توانایی لخته‌شدن خون به‌دلیل کمبود یا نبود یکی از فاکتورهای انعقادی خون کاهش می‌یابد. این بیماری به‌طور معمول به صورت وابسته به کروموزوم X (X-linked) منتقل می‌شود، بنابراین بیشتر مبتلایان مرد هستند، در حالی که زنان به‌عنوان ناقل (Carrier) عمل می‌کنند.

دو نوع اصلی هموفیلی وجود دارد:

• هموفیلی نوع A: ناشی از کمبود یا نبود فاکتور انعقادی VIII
• هموفیلی نوع B: ناشی از کمبود یا نبود فاکتور IX
• نوع بسیار نادر هموفیلی نوع C نیز وجود دارد که با کمبود فاکتور XI همراه است و بیشتر در جمعیت یهودیان اشکنازی دیده می‌شود.

شیوع هموفیلی A تقریباً ۱ در هر ۵۰۰۰ تولد پسر و هموفیلی B حدود ۱ در هر ۲۵۰۰۰ تولد پسر است. این بیماری مادام‌العمر است و در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به آسیب‌های مفصلی شدید، خونریزی‌های داخلی خطرناک و در موارد حاد، مرگ شود.

علایم بالینی

• خونریزی طولانی‌مدت پس از بریدگی‌ها یا جراحی‌ها
• خونریزی‌های خودبه‌خود داخل عضلات و مفاصل (بویژه زانو، آرنج، مچ پا)
• خون در ادرار یا مدفوع
• خونریزی داخلی پس از ضربه‌های جزئی
• در نوزادان: خونریزی‌های طولانی پس از ختنه یا واکسن

شدت بیماری به سطح فاکتور انعقادی در خون بستگی دارد:

• شدید <1%:  خونریزی خودبه‌خود
• متوسط  1-5%: خونریزی پس از آسیب یا جراحی
• خفیف5-40%: خونریزی فقط در موارد جراحی یا تروما شدید

روش‌های تشخیص

• آزمایش‌های انعقادی پایه:
  • زمان نسبی ترومبوپلاستین جزئی (aPTT) افزایش یافته
  • PT و شمارش پلاکت‌ها طبیعی
  • زمان خونریزی (BT) طبیعی
• آزمایش‌های اختصاصی فاکتوری:
  • سنجش فعالیت فاکتور VIII برای هموفیلی A
  • سنجش فعالیت فاکتور IX برای هموفیلی B
• آزمایش ژنتیک:
  • برای شناسایی جهش در ژن F8  )هموفیلی (A یا )  F9هموفیلی( B
  • مفید برای تعیین ناقل بودن در زنان خانواده و تشخیص پیش از تولد
  • روش‌های مورد استفادهSanger Sequencing ، MLPA  برای بررسی Inversion و NGS Panels

نوع نمونه

• خون محیطی (EDTA) برای استخراج DNA
• پلاسما برای آزمایش‌های فاکتوری

مقدار نمونه

• ۳ تا ۵ میلی‌لیتر خون EDTA برای تست ژنتیکی
• ۲ تا ۴ میلی‌لیتر پلاسما برای آزمایش‌های انعقادی (در لوله‌های سیترات)

شرایط نگهداری نمونه

• نمونه خون: در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد
• پلاسما: در صورت تأخیر بیش از ۴ ساعت باید منجمد شود (دمای -۲۰ یا -۸۰ درجه سانتی‌گراد)

مدت زمان جوابدهی

• تست‌های فاکتوری: ۱ تا ۲ روز کاری
• تست ژنتیکی NGS یا بررسی جهش خاص: حدود ۲ تا ۳ ماه

منابع علمی

1. Srivastava A, et al. “Guidelines for the management of hemophilia.” Haemophilia. 2020;26(S6):1–158.
2. Bolton-Maggs PHB, Pasi KJ. “Hemophilias A and B.” Lancet. 2003;361(9371):1801–1809.
3. Peyvandi F, et al. “Diagnosis and management of hemophilia.” BMJ. 2016;354:i5511.
4. White GC, Rosendaal F, et al. “Definitions in hemophilia.” Thromb Haemost. 2001;85(3):560.
5. Mannucci PM, Tuddenham EG. “The hemophilias—from royal genes to gene therapy.” N Engl J Med. 2001;344(23):1773–1779.