کمبود بیوتینیداز (Biotinidase Deficiency)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

کمبود بیوتینیداز (Biotinidase Deficiency)  یک بیماری متابولیک ارثی نادر ولی قابل درمان است که به دلیل اختلال در بازیافت بیوتین (ویتامین B7) در بدن ایجاد می‌شود. این بیماری به‌صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد، یعنی کودک باید ژن معیوب را از هر دو والد به ارث ببرد تا بیمار شود.

بیوتین یک کوآنزیم ضروری برای عملکرد آنزیم ‌های مختلف در مسیرهای متابولیک چربی ‌ها، کربوهیدرات ‌ها و پروتئین‌ها است. آنزیم بیوتینیداز مسئول جدا کردن بیوتین از پروتئین‌ ها و بازیافت آن برای استفاده مجدد توسط بدن است. در صورت کمبود این آنزیم، بیوتین آزاد نمی‌شود و آنزیم ‌های وابسته به آن غیرفعال شده و اختلال در متابولیسم رخ می‌دهد.

انواع بیماری

• نوع شدید (complete deficiency): فعالیت آنزیم بیوتینیداز کمتر از ۱۰% مقدار طبیعی است. علایم معمولاً در نوزادی یا اوایل کودکی ظاهر می‌شود.
• نوع جزئی (partial deficiency): فعالیت آنزیم ۱۰ تا ۳۰% است و ممکن است بدون علامت باقی بماند یا فقط در زمان استرس متابولیک بروز کند.

علایم و نشانه‌های بالینی

علایم در صورت عدم درمان، شامل:

• مشکلات عصبی: تشنج، تاخیر رشدی، کاهش تون عضلانی، آتاکسی، مشکلات شنوایی و بینایی
• مشکلات پوستی: درماتیت شبیه اگزما، ریزش مو (آلوپسی)
• مشکلات متابولیک: اسیدوز متابولیک، افزایش لاکتات، کتوآسیدوز
• مشکلات تنفسی و نارسایی‌های کبدی در موارد شدید

درمان زودهنگام با بیوتین خوراکی می‌تواند از بروز بسیاری از این عوارض جلوگیری کند یا آن ‌ها را معکوس کند.

روش‌های تشخیص

• غربالگری نوزادی: یکی از بیماری‌هایی است که در بسیاری از کشورها از طریق نمونه خون خشک‌شده (DBS) غربالگری می‌شود.
• آزمایش فعالیت آنزیم بیوتینیداز: در پلاسمای خون
• آزمایش ژنتیک: بررسی جهش‌های ژن BTD که کدکننده آنزیم بیوتینیداز است با روش NGS
• گاز کروماتوگرافی- جرم‌سنجی (GC-MS): برای بررسی متابولیت‌های آلی ادرار در صورت شک به بیماری

نوع نمونه

• نمونه خون محیطی برای آزمایش ژنتیکی و بیوشیمیایی
• نمونه خون خشک‌شده (DBS) برای غربالگری
• در صورت لزوم: مایع آمنیوتیک برای بررسی پیش از تولد

مقدار نمونه

• خون محیطی: ۳–۵ میلی‌لیتر
• DBS: حداقل ۳ لکه کامل
• مایع آمنیوتیک: 20 میلی‌لیتر

شرایط نگهداری نمونه

• DBS: در دمای اتاق در پاکت مخصوص، دور از نور و رطوبت
• خون محیطی: ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد؛ ارسال طی ۲۴–۴۸ ساعت
• مایع آمنیوتیک: دمای ۲۰ تا ۲۳ درجه و ارسال سریع

مدت زمان جوابدهی

• غربالگری نوزادی: ۲ تا ۵ روز کاری
• اندازه‌گیری آنزیم: ۷ تا ۱۰ روز
• آزمایش ژنتیک: 2 تا 3 ماه
• تست پیش از تولد: ۴ تا ۶ هفته

منابع علمی

1. Wolf, B. (2012). Biotinidase deficiency: New directions and practical concerns. Current Treatment Options in Neurology, 14(4), 355–362.
2. Hörster, F., Baumgartner, M. R., Viardot, C., Suormala, T., Burgard, P., & Fowler, B. (2007). Long-term outcome in 25 individuals with profound biotinidase deficiency: emphasis on the importance of newborn screening. Molecular Genetics and Metabolism, 90(1), 19–24.
3. National Institutes of Health (NIH) – Genetics Home Reference. Biotinidase deficiency. (Updated 2020).
4. Wolf, B. (2003). Clinical issues and frequent questions about biotinidase deficiency. Molecular Genetics and Metabolism, 80(1-2), 6–13.
5. American College of Medical Genetics (ACMG). (2011). Technical standards and guidelines for newborn screening of biotinidase deficiency.