دکتر صابر | فروش آنلاین به سادگی هر چه تمام
نویسنده: drsaber 
درباره بیماری و روش‌های تشخیص
فنیل‌کتونوری (PKU) یک اختلال متابولیک ارثی نادر است که در آن بدن قادر به تجزیه اسیدآمینه‌ای به نام فنیل‌آلانین نمی‌باشد. این اسیدآمینه در بسیاری از مواد غذایی پروتئینی یافت می‌شود. در افراد مبتلا، به‌دلیل جهش در ژن PAH (phenylalanine hydroxylase)، آنزیم مورد نیاز برای تبدیل فنیل‌آلانین به تیروزین تولید نمی‌شود یا عملکرد مناسبی ندارد. تجمع بیش از حد فنیل‌آلانین در خون و مغز می‌تواند منجر به آسیب های جدی مغزی، عقب‌ماندگی ذهنی، و سایر مشکلات عصبی شود.
فنیل‌کتونوری در جوامع مختلف با نرخ های متفاوتی مشاهده می‌شود. شیوع این بیماری در اروپا و کشورهای غربی حدود ۱ در هر ۱۰۰۰۰ تولد است، ولی در برخی جمعیت‌ها از جمله مناطق خاصی از ایران، شیوع بالاتری گزارش شده است.
علایم و نشانه‌های بالینی
نوزادان در بدو تولد ظاهری طبیعی دارند ولی در صورت عدم تشخیص و درمان، علایم طی چند ماه اول زندگی ظاهر می‌شود، که شامل:
- تأخیر رشد ذهنی
- تشنج
- بوی تند و غیرعادی بدن (مشابه بوی موش یا کپک)
- اختلالات رفتاری و پرخاشگری
- پوست و مو روشن‌تر نسبت به سایر اعضای خانواده
- اگزما یا مشکلات پوستی
انواع بیماری
- کلاسیک (Severe): میزان بسیار بالای فنیل‌آلانین و نیاز به رژیم سخت
- خفیف (Mild/Moderate): ممکن است نیاز به رژیم محدودتری باشد
- هایپر فنیل‌آلانینمی خوش‌خیم: معمولاً نیاز به درمان ندارد
روش‌های تشخیص
- غربالگری نوزادان: در روزهای اول تولد با گرفتن چند قطره خون از پاشنه نوزاد
- آزمایش سطح فنیل‌آلانین در خون: اگر بالاتر از حد نرمال معمولاً >6 mg/dL باشد، نیاز به بررسی بیشتر دارد
- آزمایش ژنتیکی: جهت شناسایی جهش در ژن PAH برای تأیید تشخیص و مشاوره ژنتیکی
- آزمایش تشخیص پیش از تولد (PND): در والدین ناقل برای تعیین وضعیت جنین
درمان
- رژیم غذایی سخت با محدودیت شدید فنیل‌آلانین (پرهیز از گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ و آجیل)
- استفاده از فرمول‌های مخصوص نوزادان مبتلا (Phe-free formula)
- مکمل‌های تیروزین
- برخی داروها مانند ساپروپترین (Kuvan) برای افزایش تحمل فنیل‌آلانین در بعضی بیماران
- در سال‌های اخیر، روش‌های درمانی ژنی نیز در مرحله تحقیق و بررسی هستند
نوع نمونه
- نمونه خون خشک شده روی کارت گاتری (برای غربالگری نوزادان)
- خون محیطی (برای اندازه‌گیری سطح فنیل‌آلانین و تست ژنتیک)
- نمونه آمنیوتیک یا CVS در تشخیص پیش از تولد
مقدار نمونه
- نمونه خون خشک‌شده: حداقل ۵ لکه به‌اندازه سکه روی کارت گاتری
- خون محیطی: ۲ تا ۵ میلی‌لیتر
- مایع آمنیوتیک :20 میلی‌لیتر
شرایط نگهداری نمونه
- کارت غربالگری: در دمای اتاق، دور از نور و رطوبت
- خون محیطی: در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد (تا ۷۲ ساعت)
- مایع آمنیوتیک: دمای ۲۰ تا ۲۳ درجه و ارسال سریع
مدت زمان جوابدهی
- غربالگری نوزادان: ۳ تا ۵ روز کاری
- اندازه‌گیری سطح فنیل‌آلانین: ۱ روز کاری
- آزمایش ژنتیک: ۴ تا ۶ هفته
- تشخیص پیش از تولد: ۴ تا ۶ هفته
منابع علمی
- Blau, N., van Spronsen, F. J., & Levy, H. L. (2010). “Phenylketonuria.” The Lancet, 376(9750), 1417–1427.
- van Wegberg, A. M. J., et al. (2017). “The complete European guidelines on phenylketonuria: diagnosis and treatment.” Orphanet Journal of Rare Diseases, 12(1), 162.
- Scriver, C. R., & Kaufman, S. (2001). “The hyperphenylalaninemias.” In The Metabolic and Molecular Bases of Inherited Disease (8th ed.).
- Kladny, B., et al. (2012). “Newborn screening for phenylketonuria.” Clinical Biochemistry, 45(13-14), 1081–1087.
- Muntau, A. C., et al. (2020). “Enzyme substitution therapy for phenylketonuria: A phase 1–2a trial.” New England Journal of Medicine, 383(9), 785–795.
