تالاسمی‌آلفا (Alpha Thalassemia)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

تالاسمی آلفا یک بیماری ژنتیکی خونی است که به دلیل نقص در ساخت زنجیره آلفا در هموگلوبین ایجاد می‌شود. هموگلوبین یک پروتئین در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌ها منتقل می‌کند. برای تشکیل هموگلوبین طبیعی، زنجیره‌های آلفا و بتا باید به نسبت متعادل ساخته شوند. اختلال در تولید زنجیره آلفا باعث ایجاد انواع متفاوتی از بیماری با شدت‌های مختلف می‌شود.

هر فرد معمولاً چهار ژن آلفا دارد (دو ژن از هر والد). شدت بیماری به تعداد ژن‌های معیوب بستگی دارد:

• حذف یک ژن: بدون علامت (ناقل خاموش)
• حذف دو ژن: کم‌خونی خفیف (تالاسمی آلفا مینور)
• حذف سه ژن: هموگلوبینH disease؛ کم‌خونی متوسط تا شدید
• حذف چهار ژن: هیدروپس فتالیس؛ معمولاً منجر به مرگ جنین قبل یا بلافاصله بعد از تولد

اپیدمیولوژی

تالاسمی آلفا در نواحی مالاریاخیز مانند آسیای جنوب شرقی، آفریقا، خاورمیانه و بخشی از ایران (به‌ویژه استان‌های جنوبی مانند خوزستان و هرمزگان) شیوع بیشتری دارد. اعتقاد بر این است که حاملان این بیماری نسبت به مالاریا مقاوم‌تر هستند، به همین دلیل ژن‌های آن در این مناطق باقی مانده‌اند.

علایم بالینی

شدت علایم بر اساس تعداد ژن‌های حذف‌شده متفاوت است:

• ناقل خاموش: بدون علامت
• تالاسمی آلفا مینور: کم‌خونی خفیف میکروسیتیک، بدون نیاز به درمان
• بیماری هموگلوبین: H (HbH disease)
  • کم‌خونی متوسط تا شدید
  • بزرگی طحال
  • زردی و یرقان خفیف
  • در موارد شدید: نیاز به تزریق خون دوره‌ای
• هیدروپس فتالیس:  (Hb Bart’s)
  • شدیدترین فرم، مرگ جنینی، یا نوزاد با نارسایی قلبی، هیدروپس و مرگ زودهنگام

روش‌های تشخیص

• آزمایش‌های خونی:
• CBC: کاهش MCV و MCH
• RBC نرمال یا افزایش‌یافته
• سطح Hb نرمال تا پایین
• HPLCیا الکتروفورز هموگلوبین:
• در ناقلین معمولاً طبیعی است
• در HbH disease وجود هموگلوبین 4) زنجیره بتا(
• در Hb Bart’s وجود هموگلوبین Bart’s (4 زنجیره گاما) در خون بند ناف یا نوزاد
• آزمایش ژنتیک:
• بررسی حذف ژن‌های آلفا با روش‌های مولکولی مانند Gap-PCR ، MLPA یا NGS
• برای تشخیص ناقلین، بیماری، و تشخیص پیش از تولد (PND)

نوع نمونه

• خون محیطی (EDTA) برای استخراج  DNA
• خون کامل برای CBC و HPLC

مقدار نمونه

• ۳ تا ۵ میلی‌لیتر خون EDTA برای ژنتیک
• ۲ تا ۳ میلی‌لیتر خون برای تست‌های هماتولوژیک

شرایط نگهداری نمونه

• خون در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد تا ۷۲ ساعت
• در صورت نیاز به نمونه‌گیری جنینی: خون بند ناف یا مایع آمنیوتیک با شرایط استریل و ویژه 

مدت زمان جوابدهی

• آزمایش‌های CBC وHPLC: ۲ تا ۳ روز کاری
• تست‌های ژنتیکی: ۴ تا ۶ هفته
• بررسی مولکولی پیش از تولد: حدود ۴ تا ۶ هفته (با هماهنگی پزشکی دقیق)

منابع علمی

1. Higgs DR, Engel JD, Stamatoyannopoulos G. “Thalassaemia.” Lancet. 2012;379(9813):373–383.
2. Galanello R, Origa R. “Alpha-thalassemia.” Orphanet J Rare Dis. 2010;5:13.
3. Harteveld CL, Higgs DR. “Alpha-thalassaemia.” Orphanet J Rare Dis. 2010;5:13.
4. WHO Guidelines for the Control of Hemoglobin Disorders. World Health Organization; 2007.
5. Taher AT, Musallam KM, Cappellini MD. “Thalassemia intermedia: an update.” Med Princ Pract. 2009;18(4):288–294.