دکتر صابر | فروش آنلاین به سادگی هر چه تمام
نویسنده: drsaber درباره بیماری و روش‌های تشخیص
بیماری GM1 گانگلیوزیدوز یک بیماری نادر و پیشرونده‌ی لیزوزومی است که در اثر کمبود یا نقص عملکرد آنزیم β-galactosidase ایجاد می‌شود. این آنزیم وظیفه تجزیه‌ی مولکولی به نام GM1 ganglioside را دارد. در نبود آن، GM1 در سلول‌های عصبی (نورون‌ها) و سایر سلول‌ها انباشته می‌شود و منجر به آسیب شدید به مغز و دیگر اندام ها می‌گردد. الگوی وراثت این بیماری اتوزومال مغلوب است، به این معنی که برای ابتلا به بیماری، هر دو نسخه ژن باید معیوب باشد. والدین ناقل معمولاً علایمی ندارند.
انواع بیماری
این بیماری بر اساس سن شروع به سه نوع تقسیم می‌شود:
- نوع 1 (نوزادی کلاسیک): شروع در ۰ تا ۶ ماهگی، با علایم شدید مانند کاهش تون عضلانی، بزرگی کبد و طحال، تأخیر در رشد، تشنج و چهره‌ی خشن. اغلب کودکان مبتلا تا سن ۲ سالگی زنده نمی‌مانند.
- نوع 2 (کودکی یا ژنرالیزه): شروع بین ۷ ماهگی تا ۳ سالگی. پیشرفت کندتری نسبت به نوع 1 دارد، اما همچنان با ناتوانی‌های شدید شناختی و حرکتی همراه است.
- نوع 3 (بزرگسال): شروع در نوجوانی یا بزرگسالی، نادرترین و خفیف‌ترین نوع است و بیشتر با اختلالات حرکتی و روانی مزمن همراه است.
علایم و نشانه‌های بالینی
- عقب‌ماندگی ذهنی و حرکتی
- ماکروسفالی (افزایش اندازه سر)
- چهره‌ی خشن (coarse facial features)
- برجستگی کبد و طحال (هپاتواسپلانومگالی)
- نابینایی یا اختلالات بینایی (وجود Cherry-red spot در چشم)
- صرع
- دیس‌فازیا و اختلال در بلع
- استخوان‌سازی غیرطبیعی (dysostosis multiplex)
روش‌های تشخیص
- آزمایش آنزیمی: اندازه‌گیری فعالیت آنزیم β-galactosidase در خون، فیبروبلاست‌ها یا نمونه آمنیوتیک
- آزمایش ژنتیک: شناسایی جهش در ژن GLB1 با روش NGS
- MRI مغزی: نشان‌دهنده آتروفی مغز و ناهنجاری‌های ماده سفید
- مطالعات متابولیک ادرار یا خون: انباشت GM1 یا متابولیت‌های مرتبط
- بررسی چشمی (فوندوسکوپی): مشاهده لکه‌ی گیلاسی در شبکیه (Cherry-red spot)
نوع نمونه
- خون محیطی (برای بررسی فعالیت آنزیم و آزمایش ژنتیکی)
- نمونه پوست (فیبروبلاست‌ها برای آنالیز آنزیمی)
- در دوران بارداری: آمنیوسنتز یا نمونه پرز جفتی (CVS)
مقدار نمونه
- خون: ۳ تا ۵ میلی‌لیتر
- پوست: بیوپسی به اندازه ۲ تا ۴ میلی‌متر
- آمنیوتیک مایع: حداقل ۱۰ میلی‌لیتر
شرایط نگهداری نمونه
- خون: در دمای 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد) حداکثر تا 72 ساعت
- فیبروبلاست یا پوست: در محیط استریل و دمای ۲–۸ درجه یا ارسال فوری
- مایع آمنیوتیک: دمای ۲۰ تا ۲۳ درجه و ارسال سریع
مدت زمان جوابدهی
- تست آنزیمی: ۷ تا ۱۰ روز
- آزمایش ژنتیک: 2 تا 3 ماه
- تشخیص پیش از تولد: ۴ تا ۶ هفته
منابع علمی
- Suzuki, Y., & Oshima, A. (2001). GM1 gangliosidosis and Morquio B disease: β-Galactosidase deficiency. In The Metabolic and Molecular Bases of Inherited Disease (8th ed., pp. 3775–3797). McGraw-Hill.
- Brunetti-Pierri, N., et al. (2004). Natural history of infantile GM1 gangliosidosis. Pediatrics, 114(5), e609–e613.
- Caciotti, A., et al. (2020). GM1 gangliosidosis: a single-center retrospective natural history study. Orphanet Journal of Rare Diseases, 15(1), 1–10.
- Morrone, A., et al. (2014). Molecular basis of GM1 gangliosidosis: review of genetic variants and disease mechanisms. Human Mutation, 35(2), 132–141.
- National Organization for Rare Disorders (NORD). GM1 Gangliosidosis.
