بیماری توبروز اسکلروزیس (Tuberous Sclerosis Complex – TSC)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

توبروز اسکلروزیس یک اختلال ژنتیکی نادر است که باعث رشد تومورهای غیرسرطانی (خوش‌خیم) در قسمت‌ های مختلف بدن از جمله مغز، پوست، کلیه ‌ها، قلب، ریه‌ ها و چشم‌ ها می‌شود. این بیماری از نوع اتوزومال غالب است و در اثر جهش در یکی از دو ژن TSC1 یا TSC2 ایجاد می‌شود. ژن‌های مذکور به طور طبیعی در تنظیم رشد سلول و جلوگیری از تقسیم بیش ‌از حد نقش دارند. وقتی عملکرد آن‌ها مختل شود، سلول‌ها می‌توانند بی‌رویه رشد کرده و توده‌هایی را ایجاد کنند.

علایم و نشانه‌های بالینی

علایم و شدت بیماری بسیار متنوع است و از فردی به فرد دیگر متفاوت می‌باشد:

• درگیری مغز: شامل تشنج ‌های مقاوم به درمان، تأخیر در رشد ذهنی، اختلال یادگیری و مشکلات رفتاری مانند بیش‌فعالی یا ویژگی‌های اوتیسم.
• ضایعات پوستی: لکه‌های سفید (هایپوملانوتیک ماکول)، زگیل‌های پوستی (فیبروما)، یا لکه‌های سرخ‌رنگ روی صورت.
• تومورهای کلیه (آنژیومیولیپوما): ممکن است باعث درد شکمی، خون در ادرار یا نارسایی کلیه شوند.
• درگیری قلبی: ممکن است توده‌هایی به نام رابدومیوم (Rhabdomyoma) در نوزادان ایجاد شود که معمولاً خودبه‌خود کوچک می‌شوند.
• مشکلات ریوی (بویژه در زنان): می‌تواند موجب بیماری نادری به نام لنژیو میوماتوزیس ریوی (LAM) شود که تنفس را مشکل می‌کند.
• ضایعات چشمی: لکه‌های سفید در شبکیه که اغلب بدون علامت ‌اند.

روش‌های تشخیص

تشخیص توبروز اسکلروزیس بر اساس ترکیبی از علایم بالینی و نتایج تصویربرداری، و در نهایت تأیید ژنتیکی انجام می‌شود. معیارهای تشخیصی به دو گروه اصلی و فرعی تقسیم شده‌اند. وجود چند ویژگی اصلی، می‌تواند تشخیص را قطعی کند:

• تصویربرداری مغزی (MRI): برای بررسی توده‌های مغزی مانند ساب‌اپندیمال نودول یا استروسلول تومور.
• سونوگرافی یا CT شکم: برای بررسی کلیه‌ها.
• اکوکاردیوگرافی: برای بررسی رابدومیوم در قلب.
• معاینه پوست، چشم و ریه‌ها
• آزمایش ژنتیک برای شناسایی جهش در ژن TSC1 یا TSC2 با روش NGS

نوع نمونه

• خون محیطی (جهت بررسی ژن‌های TSC1 و TSC2 از طریق آزمایش ژنتیک مولکولی)
• در برخی موارد، نمونه DNA جنینی در بارداری پرخطر

مقدار نمونه

• ۳ تا ۵ میلی‌لیتر خون
• در موارد خاص، بیوپسی از ضایعه، مایع آمنیوتیک یا پرزهای جفتی  (CVS)

شرایط نگهداری نمونه

• خون: در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد تا ۷۲ ساعت
• بافت: در فیکساتیو مناسب یا منجمد برای مطالعات ژنتیکی

مدت زمان جوابدهی

• آزمایش ژنتیک: 2 تا 3 ماه
• تصویربرداری MRI یاCT: ۲ تا ۷ روز
• سایر تست‌های تشخیصی (قلب، کلیه، چشم): معمولاً کمتر از ۱ هفته

منابع علمی

1. Northrup, H., & Krueger, D. A. (2013). Tuberous sclerosis complex diagnostic criteria update: recommendations of the 2012 International TSC Consensus Conference. Pediatric Neurology, 49(4), 243–254.
2. Curatolo, P., Moavero, R., & de Vries, P. J. (2015). Neurological and neuropsychiatric aspects of tuberous sclerosis complex. The Lancet Neurology, 14(7), 733–745.
3. Crino, P. B., Nathanson, K. L., & Henske, E. P. (2006). The tuberous sclerosis complex. New England Journal of Medicine, 355(13), 1345–1356.
4. Franz, D. N., Belousova, E., Sparagana, S., et al. (2013). Efficacy and safety of everolimus for subependymal giant cell astrocytomas associated with tuberous sclerosis complex (EXIST-1): a multicentre, randomised, placebo-controlled phase 3 trial. The Lancet, 381(9861), 125–132.
5. Kingswood, J. C., d’Augères, G. B., Belousova, E., et al. (2017). TuberOus SClerosis registry to increase disease Awareness (TOSCA)–baseline data on 2093 patients. Orphanet Journal of Rare Diseases, 12(1), 2.