نویسنده: drsaber 
درباره بیماری و روش‌های تشخیص
موکوپلی‌ساکاریدوزها گروهی از بیماری‌های ژنتیکی نادر و پیشرونده هستند که به دلیل نقص در آنزیم های لیزوزومی ایجاد می‌شوند. این آنزیم‌ها مسئول تجزیه مولکول‌های بزرگی به نام گلیکوزآمینوگلیکان‌ها GAGs) یا موکوپلی‌ساکاریدها ( هستند. در صورت عدم تجزیه این مولکول‌ها، GAG ها در سلول های بدن تجمع می‌یابند و عملکرد سلول‌ها، بافت ها و اندام های مختلف
را مختل می‌کنند.
انواع بیماری MPS
موکوپلی‌ساکاریدوزها به 7 نوع اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام به علت کمبود یک آنزیم خاص به وجود می‌آید:
- سندروم هورلر، هورلر-شای، شای(MPS I) : کمبود آنزیم آلفا-ال-ایدورونیداز
- سندروم هانتر(MPS II) : کمبود آنزیم Iduronate-2-sulfatase وابسته به کروموزوم X
- سندروم سان‌فیلیپو A تا (MPS III) D: کمبود یکی از چهار آنزیم متفاوت
- سندروم موره A و(MPS IV) B: اختلال در تجزیه کراتان سولفات
- ماروتو-لامی(MPS VI) : نقص در آریلسولفاتاز B
- سندروم اسلوگلند(MPS VII) : نادرترین نوع، ناشی از کمبود بتا-گلوکورونیداز
- MPS IX: بسیار نادر، با نقص در هیالورونیداز 1
علایم و نشانه‌های بالینی
شدت علایم بسته به نوع و میزان کمبود آنزیم متفاوت است، اما اغلب شامل موارد زیر هستند:
- ویژگی‌های صورت خشن (coarse facial features)
- بزرگ شدن کبد و طحال (هپاتواسپلنومگالی)
- درگیری قلبی و ریوی
- کاهش شنوایی و بینایی
- ناهنجاری‌های اسکلتی (dysostosis multiplex)
- عقب‌ماندگی ذهنی در برخی انواع مانند MPS I) و(MPS III
- کاهش حرکات مفصلی یا افزایش آن در نوع IV
- کوتاهی قد
- بیماری‌های تنفسی مکرر
روش‌های تشخیص
تشخیص به‌موقع نقش حیاتی در کاهش عوارض دارد و شامل مراحل زیر است:
- آزمایش ادرار: اندازه‌گیری سطح GAGها (در بیماران بالاتر از حد طبیعی است)
- آزمایش آنزیمی: بررسی فعالیت آنزیم‌های مرتبط در گلبول‌های سفید یا فیبروبلاست‌ها
- تست ژنتیکی: شناسایی جهش‌های خاص ژنی با روش‌های NGS یا Sanger
- تصویربرداری و معاینات کلینیکی: بررسی اسکلت، مغز، قلب و سایر ارگان‌ها برای ارزیابی شدت بیماری
نوع نمونه
- خون محیطی (برای بررسی ژن و آنزیم)
- ادرار برای بررسی GAGها
- در موارد خاص: نمونه پوست (فیبروبلاست) یا مایع آمنیوتیک در بررسی پیش از تولد
مقدار نمونه
- خون: ۳ تا ۵ میلی‌لیتر
- ادرار: حداقل ۱۰ میلی‌لیتر، ترجیحاً صبحگاهی
- پوست: بیوپسی به قطر 3 میلی‌متر
- مایع آمنیوتیک: حداقل 15 میلی‌لیتر در تست های پیش از‌تولد
شرایط نگهداری نمونه
- خون و ادرار: در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد تا 72 ساعت
- بیوپسی پوست: در محیط کشت یا سرم فیزیولوژی استریل و خنک
- نمونه آنزیمی: باید فوراً منجمد یا در یخ خشک ارسال شود
- مایع آمنیوتیک: دمای ۲۰ تا ۲۳ درجه و ارسال سریع
مدت زمان جوابدهی
- آزمایش ادرار (GAGs): حدود ۵ تا ۷ روز کاری
- آنالیز آنزیم‌ها: ۱۰ تا ۱۴ روز
- آزمایش ژنتیک: 2 تا 3 ماه
- در غربالگری نوزادان، پاسخ اولیه طی ۱۰ روز ممکن است
منابع علمی
- Neufeld, E. F., & Muenzer, J. (2001). The mucopolysaccharidoses. In The Metabolic and Molecular Bases of Inherited Disease (8th ed.). McGraw-Hill.
- Muenzer, J. (2004). The mucopolysaccharidoses: a heterogeneous group of disorders with variable pediatric presentations. The Journal of Pediatrics, 144(5), S27–S34.
- Clarke, L. A. (2007). Mucopolysaccharidosis type I. GeneReviews® [Internet].
- Giugliani, R., et al. (2010). Mucopolysaccharidoses: diagnosis and treatment. Trends in Molecular Medicine, 16(10), 531–538.
- Lavery, C., Hendriksz, C. J. (2015). Diagnostic testing and newborn screening for mucopolysaccharidoses. Archives of Disease in Childhood, 100(11), 1070–1077.
