سرطان‌های ارثی (Hereditary Cancers)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

سرطان‌های ارثی گروهی از سرطان‌ها هستند که به دلیل جهش‌های ژنتیکی قابل‌انتقال از والدین به فرزندان ایجاد می‌شوند. این جهش‌ها معمولاً در ژن‌هایی دیده می‌شوند که مسئول کنترل چرخه سلولی، ترمیم DNA و تنظیم رشد سلولی هستند. برخلاف سرطان‌های غیرارثی که به‌دلیل عوامل محیطی یا سبک زندگی بروز می‌کنند، در سرطان‌های ارثی، فرد از بدو تولد در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان خاصی است.

طبق تخمین‌ها، حدود ۵ تا ۱۰ درصد از تمام موارد سرطان، منشأ ارثی دارند. شناسایی این موارد اهمیت فراوانی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان مؤثر و مشاوره ژنتیکی برای اعضای خانواده دارد.

شایع‌ترین سرطان‌های ارثی

• سرطان پستان و تخمدان ارثی: ناشی از جهش در ژن‌های  BRCA1و BRCA2
• سندروم لینچ (Lynch syndrome): مرتبط با سرطان کولون، آندومتر، معده و سایر ارگان‌ها، به دلیل نقص در ژن‌های ترمیم DNA مانند MLH1, MSH2, MSH6, PMS2
• سرطان تیروئید مدولاری خانوادگی: مرتبط با جهش در ژن RET
• سندروم لی-فرومنی:  مرتبط با انواع مختلف سرطان‌ها از جمله سارکوم‌ها، سرطان مغز و پستان در سن پایین، به دلیل جهش در ژن TP53
• پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی(FAP) :که منجر به سرطان کولورکتال می‌شود و ناشی از جهش در ژن APC است

ویژگی‌های هشداردهنده در سرطان‌های ارثی

• سابقه چند مورد سرطان مشابه در خانواده
• شروع سرطان در سنین پایین‌تر از میانگین جمعیت
• ابتلا یک فرد به بیش از یک نوع سرطان
• انواع نادر سرطان در بستگان نزدیک
• الگوهای وراثت مشخص (به‌ویژه اتوزوم غالب)

روش‌های تشخیص

بررسی بالینی و خانوادگی

• گرفتن شجره‌نامه خانوادگی (حداقل ۳ نسل)
• بررسی الگوهای ابتلا به سرطان در خانواده

آزمایش‌های ژنتیک

• توالی‌یابی هدفمند ژن‌های خاص (مانند  BRCA1/2, MLH1, TP53 و…)
• استفاده ازpanel  ژنتیکی سرطان‌های ارثی با فناوری NGS (Next Generation Sequencing)
• در برخی موارد، بررسی CNV (تغییرات تعداد نسخه‌ای ژن) یا حذف/اضافه کروموزومی با MLPA  یا Array-CGH
• آزمایش ژنتیکی باید با مشاوره ژنتیک قبل و بعد از تست همراه باشد

نوع نمونه

• خون محیطی (EDTA)
• در برخی موارد نادر بزاق یا DNA استخراج‌شده از بافت

مقدار نمونه

• ۳ تا ۵ میلی‌لیتر خون در لوله EDTA برای بررسی‌های مولکولی
• نمونه باید به ‌صورت تازه گرفته شود یا به ‌درستی نگهداری شده باشد

شرایط نگهداری نمونه

• نمونه خون در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد
• از انجماد نمونه جلوگیری شود
• ارسال به آزمایشگاه ظرف حداکثر ۴۸ ساعت

مدت زمان جوابدهی

• بسته به وسعت panel ژنی و فناوری مورد استفاده:
  • آزمایش‌های هدفمند مثلاً فقط(BRCA1/2) : حدود ۶ تا ۸ هفته
  • panel کامل سرطان‌های ارثی (با بیش از ۲۰ ژن): حدود ۲ تا ۳ ماه

منابع علمی

1. Stadler ZK, Thom P, et al. “Hereditary breast and ovarian cancer syndrome.” Journal of Clinical Oncology. 2010;28(20):3385–3395.
2. Hampel H, et al. “A practice guideline from the American College of Medical Genetics and Genomics and the National Society of Genetic Counselors.” Genet Med. 2015;17(1):70–87.
3. Mersch J, Jackson MA, et al. “Cancers associated with BRCA1 and BRCA2 mutations other than breast and ovarian.” Cancer. 2015;121(2):269–275.
4. Lynch HT, de la Chapelle A. “Hereditary colorectal cancer.” New England Journal of Medicine. 2003;348(10):919–932.
5. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology. “Genetic/Familial High-Risk Assessment: Breast, Ovarian, and Pancreatic.” Version 3.2023.