تب مدیترانه‌ای فامیلیال (FMF)

درباره بیماری و روش‌های تشخیص

تب مدیترانه‌ای فامیلیال (FMF) یک بیماری ژنتیکی و التهابی خودالتهابی است که به‌صورت حملات مکرر تب، درد شکم، درد مفاصل و التهاب غشای اطراف اندام‌ها (پریتون، پلور، مفاصل) ظاهر می‌شود. این بیماری عمدتاً در مردمان نواحی مدیترانه‌ای مانند ترک‌ها، یهودیان سفاردی، ارمنی‌ها و عرب‌ها دیده می‌شود، اما در سایر مناطق نیز گزارش شده است.

FMF معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود و به صورت دوره‌ای (اپیزودیک) بروز می‌یابد. هر حمله معمولاً بین ۱ تا ۳ روز طول می‌کشد و به‌صورت خودبه‌خود برطرف می‌شود. در صورتی که بیماری کنترل نشود، می‌تواند منجر به ایجاد عارضه‌ای به‌نام آمیلوئیدوز نوع AA شود که باعث آسیب جدی به کلیه‌ها و نارسایی کلیوی می‌شود.

علت بیماری

FMF ناشی از جهش در ژن MEFV است که بر روی کروموزوم ۱ قرار دارد و پروتئینی به ‌نام پایرین  (pyrin)را کد می‌کند. پایرین در تنظیم التهاب ذاتی بدن نقش دارد. جهش در این ژن موجب تنظیم ‌نشدن پاسخ التهابی و فعال شدن بیش از حد آن می‌شود.

این بیماری به‌صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد، به این معنا که فرد باید دو نسخه جهش‌یافته از ژن MEFV (یکی از هر والد) را به ارث ببرد تا مبتلا شود. با این حال، در برخی موارد، افراد با یک جهش (ناقلین) نیز علایم خفیف نشان می‌دهند.

علایم بالینی

• حملات مکرر تب بالا (۳۸ تا ۴۰ درجه)
• درد شکم (ناشی از پریتونیت غیرعفونی)
• درد مفاصل (اغلب در زانوها و مچ‌ها)
• التهاب قفسه سینه (پلوریت)
• گاهی بثورات پوستی، به‌ویژه در پاها
• در موارد پیشرفته: آمیلوئیدوز و نارسایی کلیه

حملات معمولاً بین ۱۲ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشند و در فواصل زمانی منظم یا نامنظم رخ می‌دهند.

روش‌های تشخیص

• بررسی بالینی و سابقه خانوادگی: مهم‌ترین ابزار تشخیص اولیه است، به‌ویژه در جمعیت‌های پرخطر
• آزمایش‌های التهابی:
  • افزایشCRP، ESR و SAA در هنگام حملات
  • نرمال شدن آن‌ها بین حملات
• آزمایش ژنتیکی:
  • بررسی جهش در ژن MEFV جهش‌های شایع( M694V, M680I, V726A, E148Q)
  • استفاده از روش‌های Sanger Sequencing یا NGS Panels برای تشخیص قطعی
  • برای تشخیص ناقلین و تعیین پیش از تولد نیز کاربرد دارد

تشخیص نهایی اغلب با ترکیب یافته‌های بالینی، آزمایشگاهی و ژنتیکی انجام می‌شود.

نوع نمونه

• خون محیطی (EDTA) برای استخراج DNA ژنومی
• گاهی اوقات در بررسی SAA از سرم خون استفاده می‌شود

مقدار نمونه

• ۳ تا ۵ میلی‌لیتر خون کامل در لوله  EDTA
• ۲ میلی ‌لیتر سرم در صورت نیاز به اندازه‌گیری SAA

شرایط نگهداری نمونه

• نگهداری خون در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد
• ارسال نمونه در کمتر از ۴۸ ساعت

مدت زمان جوابدهی

• بررسی جهش‌های رایج با PCR یا Sanger: 3 تا 4 هفته
• آنالیز کامل ژن باNGS : حدود ۲ تا ۳ ماه

منابع علمی

1. Ben-Chetrit E, Touitou I. “Familial Mediterranean fever in the world.” Arthritis Rheum. 2009;61(10):1447–1453.
2. Ozen S, Bilginer Y. “A clinical guide to autoinflammatory diseases: familial Mediterranean fever and next-of-kin.” Nat Rev Rheumatol. 2014;10(3):135–147.
3. Federici S, Caorsi R, Gattorno M. “The autoinflammatory diseases.” Swiss Med Wkly. 2012;142:w13602.
4. Livneh A, Langevitz P, et al. “Criteria for the diagnosis of familial Mediterranean fever.” Arthritis Rheum. 1997;40(10):1879–1885.
5. Booty MG, Chae JJ, et al. “Familial Mediterranean fever with a single MEFV mutation: where is the second hit?” Arthritis Rheum. 2009;60(6):1851–1861.